Với sự phát triển kinh tế và quá trình số hóa nhanh chóng, thị trường mua sắm Việt Nam đang trải qua những biến động đáng kể. Hành vi của khách hàng có sự thay đổi từ thói quen đến các địa điểm mua hàng. Tình hình này đặt ra nhiều thách thức cho các doanh nghiệp và tiểu thương trong việc tìm kiếm chiến lược kinh doanh phù hợp để đón đầu nhu cầu của thị trường.
Nếu trước đây, chợ truyền thống là nơi chủ yếu để mua sắm hàng hóa, thì hiện nay, siêu thị và sàn thương mại điện tử (TMĐT) đang chiếm lĩnh thị trường. Theo số liệu thống kê, doanh thu của chợ truyền thống vào năm 2023 chỉ đạt 70% so với năm 2019 – thời điểm trước khi đại dịch Covid-19 bùng phát. Trong khi đó, doanh thu của siêu thị và TMĐT lại tăng trưởng mạnh mẽ. Điều này cho thấy sự chuyển dịch rõ rệt trong hành vi mua hàng của người tiêu dùng.
Mục lục
Tổng quan tình hình hàng hóa và mua sắm
Chợ truyền thống
Chợ truyền thống từ lâu đã đóng vai trò chính trong mua sắm hàng hóa của người Việt Nam, với sự đa dạng về mặt hàng và giá cả phải chăng, là điểm đến quen thuộc của người dân trong việc mua sắm. Tuy nhiên, những năm gần đây, chợ đang dần mất đi vị thế của mình. Một trong những nguyên nhân chính là sự cạnh tranh gay gắt từ các kênh mua sắm khác như siêu thị và sàn TMĐT.
Siêu thị
Siêu thị xuất hiện và ngày càng phát triển mạnh trong những năm gần đây. Với mô hình hiện đại, bày bán đa dạng các mặt hàng và tiện ích vượt trội, siêu thị ngày càng thu hút đông đảo người tiêu dùng. Doanh thu của siêu thị trong năm 2023 đã tăng trưởng 20% so với năm 2019, khẳng định vị thế là nơi mua sắm quan trọng của người dân.
Sàn thương mại điện tử (TMĐT)
TMĐT là kênh mua sắm mới xuất hiện và đang phát triển nhanh chóng trong 2 – 3 năm gần đây. Với sự tiện ích, nhanh chóng và đa dạng mặt hàng, cùng những dịch vụ kèm theo như ship tận nhà, TMĐT đã chinh phục được nhiều người tiêu dùng. Theo số liệu thống kê, doanh thu của TMĐT trong năm 2023 tăng trưởng 30% so với năm 2019. Điều này cho thấy sự chuyển dịch rõ rệt của người tiêu dùng từ mua sắm truyền thống sang mua sắm trực tuyến.
Người tiêu dùng thay đổi hành vi mua hàng
Tại chợ truyền thống
Chợ truyền thống được người tiêu dùng ưa chuộng vì sự gần gũi, quen thuộc. Nhưng gần đây, theo khảo sát nhiều chợ truyền thống lâu đời đang gặp phải không khí ảm đạm, đìu hiu mặc dù đây là thời gian cao điểm mua sắm. Nhiều cửa hàng mở cửa trễ, bao gồm cả các gian hàng bán quần áo, giày dép, đồ gia dụng và hàng tạp hóa do không có nhiều người mua sắm. Trong khi đó, các gian hàng bán rau củ quả và thực phẩm tươi sống chỉ có một vài người đến hỏi mua. Ảnh hưởng từ tình hình kinh tế khó khăn nên sức mua hàng của người tiêu dùng ước tính giảm khoảng 20%.
Tại siêu thị và TMĐT
Trong vài năm gần đây, các cửa hàng tiện lợi và siêu thị mini mọc lên ngày càng nhiều, gần những khu vực đông dân cư, dẫn đến việc người dân dần mất thói quen mua sắm tại các chợ truyền thống. Siêu thị, mua sắm online qua các sàn TMĐT nổi lên là phương án thay thế lý tưởng thay cho việc đi chợ như trước đây.
Việc này đảm bảo trải nghiệm mua sắm, đặc biệt là trong bối cảnh chuỗi cung ứng bị gián đoạn và lạm phát. Hơn 70% người mua sử dụng nhiều kênh online, offline trước khi mua hàng và tương tự, 73% người tiêu dùng trực tuyến cho biết họ tận dụng nhiều kênh TMĐT khác nhau trong quá trình mua sắm. Ví dụ, họ có thể nghe về sản phẩm từ mạng xã hội như TikTok hoặc Facebook, thấy sản phẩm được quảng cáo và bày bán tại siêu thị nhiều lần, sau đó quyết định mua sắm khi thấy sản phẩm trên trang thương mại điện tử như Shopee hay Lazada. Đồng thời, dễ dàng tìm đến những sản phẩm có đánh giá tích cực và chất lượng tốt nhất trong tầm giá của họ.
Nguyên nhân của sự thay đổi này là gì?
Từ phía chợ truyền thống
Một trong những nguyên nhân chính khiến chợ truyền thống mất đi vị thế của mình là do không đáp ứng được nhu cầu của người tiêu dùng. Chợ truyền thống thường chỉ bày bán các mặt hàng cơ bản, không có sự đa dạng về mẫu mã và chất lượng sản phẩm. Việc thường xuyên bán phá giá, giá cả đắt đỏ, thanh toán, mua hàng bất tiện, cân điêu… cũng khiến người tiêu dùng không tin tưởng vào chợ truyền thống. Tốn nhiều thời gian để mua sắm và tốn chi phí đi lại vì xa nhà cũng là một điểm trừ lớn. Quá trình đổi trả hàng cũng là một khó khăn đối với khách lần đầu đến chợ mua sắm. Hàng hóa ở chợ được giảm giá chỉ theo hình thức khuyến mãi của nhà cung cấp, đôi khi người bán còn giữ lại phần khuyến mãi này. Trong khi đi chợ, khách hàng nếu thoải mái lựa chọn, nhìn ngắm, hỏi giá, thử đồ,… có thể sẽ bắt gặp thái độ không hài lòng của tiểu thương.
Phần lớn, tiểu thương bán được nhiều hàng nhất trong ngày là vào buổi sáng vì đây là buổi họp chợ chính (87,5%), buổi tối là 10% còn lại 2,5% là vào buổi chiều. Mọi người thường quan niệm rằng để mua được hàng tươi ngon thì phải đi chợ sớm mới có nhiều hàng tốt để chọn lựa, đi trễ sẽ hết hàng tốt.
Từ phía siêu thị và TMĐT
Siêu thị và TMĐT có ưu điểm là đa dạng về mẫu mã, kích cỡ với nhiều mức giá khác nhau phù hợp với từng mức chi tiêu. Điều này khiến người tiêu dùng có xu hướng chọn mua hàng tại đây thay vì tới chợ truyền thống. Đặc biệt, nếu đi siêu thị mini, khách hàng cũng có thể mua được hàng hóa nhanh chóng như ở chợ, hơn nữa, họ sẽ thường xuyên nhận được nhiều khuyến mại như giảm giá trực tiếp, kèm tặng phẩm, rút thăm trúng thưởng. Ngoài ra, siêu thị là có nhiều dịch vụ kèm theo, điển hình như khi khách hàng mua hàng ở siêu thị thì sẽ được gói quà miễn phí, sẽ được giao hàng tận nơi nếu mua hàng với giá trị hóa đơn nhất định và hỗ trợ theo khu vực, gửi xe thì không tốn tiền mà còn tận hưởng được không khí mát mẻ,…
Bên cạnh đó, việc mua sắm trực tuyến giúp khách hàng có sự tiện lợi, nhiều lựa chọn với đa dạng sản phẩm, và nhờ khả năng so sánh giá đã biến TMĐT thành một lựa chọn hấp dẫn. Từ việc có thể mua hàng bất kỳ lúc nào và bất kỳ đâu, đến việc đọc đánh giá sản phẩm từ những người mua hàng trước đó, TMĐT mang lại trải nghiệm mua sắm trực tuyến đầy thú vị. Hơn nữa, việc tích hợp công nghệ và các phương thức thanh toán an toàn đã làm cho quá trình này trở nên an tâm, hiệu quả. TMĐT không chỉ là nơi mua sắm, mà còn là một phần không thể thiếu của cuộc sống hiện đại.
Hướng đi cho doanh nghiệp và tiểu thương
Để ứng phó với sự thay đổi trong hành vi mua hàng của người tiêu dùng, các doanh nghiệp và tiểu thương cần tìm kiếm những chiến lược kinh doanh phù hợp để đón đầu nhu cầu của thị trường. Dưới đây là một số gợi ý:
Chiến lược không phá giá mà vẫn tăng doanh thu
Thay vì cạnh tranh bằng cách giảm giá hàng hóa, các doanh nghiệp và tiểu thương nên tập trung vào việc cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ. Để cạnh tranh với siêu thị và TMĐT, các doanh nghiệp và tiểu thương cần đảm bảo chất lượng sản phẩm của mình. Việc này sẽ giúp tạo niềm tin và sự tin tưởng từ phía người tiêu dùng, từ đó tăng doanh thu và duy trì khách hàng.
Cải thiện thiết kế và trải nghiệm mua sắm
Một trong những điểm yếu của chợ truyền thống là không có sự đa dạng về mẫu mã và không gian bày bán sản phẩm. Do đó, các doanh nghiệp và tiểu thương cần tập trung vào việc cải thiện thiết kế và trải nghiệm mua sắm để thu hút được sự quan tâm của người tiêu dùng.
Mở rộng kênh bán hàng
Tích cực mở rộng mô hình hợp tác giữa các tiểu thương chợ với ứng dụng giao hàng giúp thể hiện sự thành công trong việc chuyển giao công nghệ. Trong số những ưu điểm, hợp tác này giúp các nhà bán lẻ mở rộng phạm vi kinh doanh trực tuyến, cung cấp tiện ích cho khách hàng và tạo ra giá trị tích hợp. Ngoài ra, hợp tác cũng giúp các nhà bán lẻ đáp ứng nhu cầu khách hàng một cách hiệu quả hơn và duy trì lợi nhuận. Tuy nhiên, cũng có những thách thức như việc chuẩn bị cho sự chuyển đổi số và áp lực về lợi nhuận nếu không ra đơn.
Vai trò của chính phủ trong việc bình ổn thị trường
Để đảm bảo sự cạnh tranh lành mạnh và bình ổn thị trường, chính phủ có vai trò quan trọng trong việc đưa ra các biện pháp hỗ trợ cho doanh nghiệp và tiểu thương.
Hiện nay, chính phủ đã và đang áp dụng nhiều biện pháp nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và tiểu thương trong việc cạnh tranh với siêu thị và TMĐT. Điển hình là việc tăng cường kiểm tra và xử lý các trường hợp buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng, đồng thời tăng cường quản lý giá cả để đảm bảo sự cạnh tranh lành mạnh trên thị trường.
Tham gia vào việc bình ổn giá, kiểm soát giá các hàng hóa, dịch vụ thiết yếu khi có biến động; góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, đảm bảo an sinh xã hội. Sau khi tiếp thu và chỉnh lý, Luật Giá (sửa đổi) đã được Quốc hội thông qua với 8 Chương, 75 Điều quy định về quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân, người tiêu dùng trong lĩnh vực giá, thẩm định giá; hoạt động quản lý, điều tiết giá của Nhà nước; tổng hợp, phân tích, dự báo giá thị trường; cơ sở dữ liệu về giá; thẩm định giá; thanh tra chuyên ngành về giá, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về giá, thẩm định giá.
Cụ thể, tại Điều 17, Chương IV của Luật đã quy định rằng hàng hóa, dịch vụ thuộc Danh mục hàng hóa, dịch vụ bình ổn giá phải đáp ứng đồng thời các tiêu chí: là hàng hóa, dịch vụ thiết yếu; có ảnh hưởng lớn đến phát triển kinh tế xã hội, sản xuất, kinh doanh và đời sống người dân.
Sự thay đổi hành vi mua hàng của người tiêu dùng từ chợ truyền thống sang siêu thị và TMĐT là điều không thể tránh khỏi trong bối cảnh thị trường hiện nay. Trong tương lai, dự báo thị trường mua sắm sẽ tiếp tục chuyển dịch sang siêu thị và TMĐT, do đó các doanh nghiệp và tiểu thương cần nắm bắt xu hướng này để phát triển và duy trì vị thế của mình trên thị trường.
